Ryczałty za nocleg – rzeczywistość po wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
Przewoźnicy, kierowcy, kto może „odetchnąć” w sprawie ryczałtu?
-
Na skróty, rozwiń spis treści tutaj
24 listopada 2016 r. Trybunał Konstytucyjny rozpatrzył wniosek Związku Pracodawców „Transport i Logistyka Polska” związany z naliczaniem zwrotów kosztów za nocleg podczas zagranicznej podróży służbowej. TiLP składając swój wniosek podjął polemikę z uchwałą Sądu Najwyższego (II PZP 1/2014), która stanowiła wykładnię zaskarżanych przepisów przez ostatnie 2 lata. Trybunał Konstytucyjny przyznał rację przewoźnikom.
1. ART. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców nie jest zgodny z konstytucją.
W komunikacie na stronie Trybunału Konstytucyjnego widnieje informacja, że:
- „art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy w związku z § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 konstytucji,”
- „art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. powołanej w punkcie 1 w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. powołanej w punkcie 1 w związku z § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 konstytucji.”
2. Uzasadnienie.
Trybunał przyjął za podstawę orzeczenia art. 2 Konstytucji RP. Mówi on o tym, że RP jest demokratycznym państwem prawnym. Z unormowania tego wypływa zasada prawidłowej legislacji przejawiająca się także w § 157 Zasad Techniki Prawodawczej. Za błędne uważa się odsyłanie do przepisów, które już zawierają dalsze odesłanie. Generalnie ustawodawca powinien tak konstruować prawo, aby można było je odczytywać w możliwie jasny i niebudzący wątpliwości interpretacyjnych sposób. W momencie, gdy ustawodawca zastosował kaskadową konstrukcję odesłania zawartą w art.21a ustawy o czasie pracy kierowców w związku z art. 775 § 2, §3 i § 5 kodeksu pracy oraz § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia MPiPS z 2013 r. ta zasada została złamana. Stąd powstały wątpliwości interpretacyjne, które miały swój wyraz w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 2014 r.
Dodatkowym i niezwykle ważnym aspektem uzasadniającym uznanie skargi przedstawicieli przewoźników było odesłanie do nieadekwatnych dla regulowanej materii przepisów. Czym innym jest bowiem wyjazd służbowy pracownika sektora budżetowego, a czym innym wyjazd w trasę za granicę kraju, kierowcy pojazdu ciężarowego. Ustawodawca powinien dopiero uregulować te kwestię uznając specyfikę wykonywanych obowiązków zawodowych.
Trybunał Konstytucyjny uznał także, że regulacje zawarte w art.21a w niekorzystny sposób ukształtowały sytuację prawną ich adresatów. Tzn. wątpliwości interpretacyjne, jeszcze przed wydaniem uchwały SN w 2014 r. naraziły na znaczne obciążenia finansowe, których nie dało się przewidzieć, pracodawców w branży transportowej (nawet do 50 tys. zł na osobę, biorąc pod uwagę roszczenia pracowników kilka lat wstecz).
Kolejnym argumentem Trybunału Konstytucyjnego była kwestia niekorzystnej sytuacji tych pracodawców, którzy zgodnie z bezpośrednio obowiązującym art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego, finansowali zakup pojazdów bądź fabrycznie dostosowanych do zapewnienia odpowiednich warunków noclegowych, bądź dostosowywali już nabyte pojazdy.
Summa summarum Trybunał Konstytucyjny uznał uregulowania art. 21a za tak rażące naruszenie konstytucji, że nie odroczył wejścia w życie orzeczenia. Oznacza to, że wyrok ten będzie miał zastosowanie do wszystkich spraw dotyczących ryczałtów za noclegi, niezależnie czy są w toku, czy już zostały zakończone.
3. Co z trwającymi postępowaniami?
Zamieszanie wokół Trybunału Konstytucyjnego sprawiło, że kwestia publikacji orzeczenia Trybunału może być problematyczna w najbliższym czasie. Nie zmienia to jednak sedna sprawy, bowiem w uchwale z 26 kwietnia 2016 r. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sadu Najwyższego uznało, że przepis traci swoje domniemanie konstytucyjności z chwilą wydania wyroku przez TK. Płynie stąd wniosek, że nawet jeszcze przed publikacją sądy wezmą pod uwagę wyrok TK w sprawie ryczałtów. W rezultacie braku odpowiednich przepisów większość spraw powinna zostać oddalona. Wyjątek mogą stanowić te powództwa, które są oparte o akty wewnątrzzakładowe lub o dowody faktycznie poniesionych kosztów, ale takich spraw jest zdecydowana mniejszość.
4. Skutki dla postępowań zakończonych.
W przypadku zakończenia spraw odnośnie ryczałtów za noclegi wyrok także pozostawia możliwość działania. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje bowiem, że w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny orzeknie o niekonstytucyjności przepisu, na podstawie którego wydano wyrok, można wznowić postępowanie przed sądem. Skargę o wznowienie postępowania należy wnieść w czasie 3 miesięcy od dnia opublikowania orzeczenia w Dzienniku Ustaw. Można to jednak uczynić jeszcze przed publikacją wyroku. Skargę należy złożyć do tego sądu, który wydał wyrok, a jeżeli był to szereg sądów, do tego, który był najwyższą instancją. Opłata ma taką wysokość jak w przypadku pozwu. Jeżeli sprawa zostanie rozpatrzona na korzyść wnoszącego skargę i poprzednie orzeczenie sadu zostanie zmienione, wtedy sąd na wniosek strony nakaże zwrot wcześniej przyznanego świadczenia.
5. Czy da się odzyskać wypłacone dobrowolnie rekompensaty ?
W tym przypadku może to stanowić problem. Przepisy nie zabraniają bowiem wypłaty świadczeń na podstawie wewnątrzzakładowych ustaleń lub ustaleń indywidualnych z pracownikiem. Wydaje się zatem, że nie ma podstaw do żądania zwrotu. Problematyczna może się także okazać kwestia zwolnienia dobrowolnie wypłaconych świadczeń z konieczności uiszczenia od nich składki na ubezpieczenia społeczne oraz opodatkowania podatkiem dochodowym. W celu ustalenia właściwego postępowania najlepiej posłużyć się indywidualną interpretacją urzędu skarbowego.
6. Podsumowanie.
Wyrok wydany przez Trybunał Konstytucyjny jest niewątpliwym sukcesem pracodawców w branży transportowej. Wielu z nich zaglądało do oczu widmo upadłości firmy związane z wypłatą wielotysięcznych roszczeń. Wyrok zmienił ich perspektywę. Obecnie pracodawcy mogą nie tylko liczyć na oddalenie powództw kierowców lub wznowić postępowania, ale także dodatkowo domagać się odszkodowań z tytułu bezprawia legislacyjnego.
Źródła:
http://trybunal.gov.pl/rozprawy/komunikaty-prasowe/komunikaty-po/art/9481-podroz-sluzbowa-zwrot-kosztow-za-nocleg-podczas-zagranicznej-podrozy-sluzbowej/
„Raport: uwolnieni z ryczałtów”, Transport Manager, nr 6, grudzień-styczeń 2016/2017 (24), s. 10-17;