Transport produktów chemicznych ? procedury prawne i obowiązki przewoźników

W branży chemicznej nieodłącznym elementem obsługi jest transport surowców, produktów i półproduktów, które stanowią towary niebezpieczne. W Europie transportuje się ponad 3 mln ton produktów chemicznych rocznie. W Polsce najczęściej do tego celu wykorzystywany jest transport drogowy, gdyż nie mamy dość dobrze rozwiniętej sieci rurociągów ani wodnych szlaków śródlądowych. Także transport intermodalny jest dość utrudniony. Mimo tego, że transport produktów chemicznych jest bardzo wymagający, staje się on coraz popularniejszy w naszym kraju. Tego rodzaju przewozy wymagają jednak zastosowania odpowiednich środków bezpieczeństwa. Zasady te wynikają bezpośrednio z przepisów międzynarodowych, unijnych oraz krajowych. Jak zatem powinni postępować uczestnicy tego transportu?

Czym są towary niebezpieczne?

Towary niebezpieczne to wszystkie towary oraz substancje, które mogą stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi (mogą powodować śmierć, ciężkie uszkodzenie ciała, kalectwo, inwalidztwo), mienia (mogą powodować straty finansowe lub inne szkody) lub środowiska naturalnego (mogą powodować zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby). Ładunkami niebezpiecznymi są zazwyczaj towary, które powodują powstanie natychmiastowego zagrożenia, jednak gro produktów (przede wszystkim substancje chemiczne) mogą powodować także szkody w dalszej przyszłości.

Wszystkie produkowane na świecie materiały posiadające cechy materiałów niebezpiecznych muszą być identyfikowane, klasyfikowane i nazwane unikatowymi nazwami używanymi w międzynarodowej Konwencji ADR. Materiały niebezpieczne są przyporządkowane jednej z 13 klas zagrożeń. Znajdują się tu materiały i przedmioty wybuchowe, gazy, materiały ciekłe zapalne, stałe zapalne, samozapalne, wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne, materiały utleniające i nadtlenki organiczne, materiały samoreaktywne, materiały wybuchowe stałe odczulone, trujące, zakaźne, promieniotwórcze, żrące, niszczące tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej oraz inne niezakwalifikowane, jednak stanowiące zagrożenie.

Substancje i preparaty chemiczne

Produkty chemiczne zalicza się do materiałów niebezpiecznych, gdyż ze względu na swoje właściwości chemiczne, fizyczne lub biologiczne mogą doprowadzić do śmierci, zniszczeń lub innych szkód (w przypadku niewłaściwego postępowania z nimi). Do najpopularniejszych materiałów chemicznych można zaliczyć paliwa, alkohole, materiały stosowane w przemyśle i rolnictwie. Transport takich produktów wymaga zatem szczególnej odpowiedzialności, kontroli, zachowania właściwych środków bezpieczeństwa oraz stosowania przepisów prawnych (nie tylko obowiązujących w branży chemicznej). Także środki transportu, sprzęt roboczy, zbiorniki, magazyny, aparatura czy opakowania muszą być dostosowane do rodzaju wykorzystywanej substancji chemicznej oraz być odpowiednio oznakowane, wytrzymałe i odporne na reakcje chemiczne. Na opakowaniach powinny znajdować się informacje o opisie zagrożeń, które może spowodować dana substancja, dane fizyczne, dane chemiczne oraz procedury jakie powinny zostać podjęte w przypadku skażenia.

Uwaga!!! Należy pamiętać, że nie wolno przechowywać ani transportować materiałów niebezpiecznych z innymi materiałami, gdyż w razie uszkodzenia opakowania może dojść do reakcji chemicznej.

Akty prawne

Jak wcześniej wspomniano bezpieczeństwo towarów niebezpiecznych w branży chemicznej wymaga zastosowania odpowiednich standardów i wdrożenia odpowiednich procedur. W równym stopniu dotyczą one producentów, magazynierów, nadawców, załadowców, spedytorów, przewoźników i odbiorców. Obowiązują tutaj zhierarchizowane i zharmonizowane przepisy, które określają warunki i wymagania dotyczące transportu towarów niebezpiecznych na zasadzie wzajemnej zależności. Podstawowymi aktami prawnymi są:

• Europejska umowa ADR sporządzona w Genewie 30 września 1957 roku. Obowiązuje ona obecnie w 48 krajach i jest nowelizowana co dwa lata w roku nieparzystym. W skład umowy wchodzi umowa właściwa, określająca stosunki prawne między uczestniczącymi państwami oraz załączniki, zawierające przepisy regulujące warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym. Międzynarodowy przewóz materiałów i przedmiotów niebezpiecznych jest zabroniony albo dopuszczony pod warunkami ustalonymi w przepisach ADR.
• Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008 roku w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych, która określa działania mające na celu zapewnienie wykonywania takiego transportu w najlepszych możliwych warunkach bezpieczeństwa.
• Dyrektywa Rady 95/50/WE z dnia 6 października 1995 roku w sprawie jednolitych procedur kontroli transportu drogowego towarów niebezpiecznych. Zawiera ona standardową listę punktów, które należy sprawdzić oraz wymóg udostępnienia raportu z kontroli wszelkim organom dokonującym kontroli w całej UE.
• Dyrektywa 98/91/ Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 grudnia 1998 roku odnosząca się do pojazdów silnikowych i ich przyczep, przeznaczonych do transportu drogowego towarów niebezpiecznych oraz odnosząca się do homologacji pojazdów silnikowych i ich przyczep przewożących towary niebezpieczne.
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 roku o przewozie towarów niebezpiecznych obowiązująca w Polsce. Inne akty dotyczące transportu towarów niebezpiecznych na poziomie prawa krajowego można znaleźć w bazie Internetowego Systemu Aktów Prawnych na stronie http://isap.sejm.gov.pl/

Inne przepisy

Od 2003 roku każde przedsiębiorstwo związane z transportem drogowym towarów niebezpiecznych zobowiązane jest do współpracy z doradcą ds. bezpieczeństwa. Jego zadaniem jest pomoc w realizacji wymagań nałożonych przez konwencję, sporządzanie obowiązkowych sprawozdań rocznych do wojewody oraz wprowadzanie odpowiednich procedur i instrukcji bezpieczeństwa.

Z kolei kierowcy muszą posiadać uprawnienia do przewozu towarów niebezpiecznych (muszą przejść odpowiednie szkolenie zakończone egzaminem państwowym i uzyskaniem zaświadczenia ADR).

Cysterny do przewozu substancji chemicznych muszą mieć świadectwo dopuszczenia do transportu, powinny zawierać wymagane tabliczki ADR, mieć aktualne badania techniczne (wyposażenie i osprzęt) oraz badania odbiorcze (dokumentacja).

Podsumowując

Przewozy towarów niebezpiecznych (w tym dla branży chemicznej) drogą lądową w ruchu międzynarodowym uregulowane są odpowiednimi umowami. Umowy te są regularnie aktualizowane aby zapewnić bezpieczeństwo i zmniejszyć ryzyko działalności w transporcie drogowym towarów niebezpiecznych. Podstawowym aktem jest Konwencja ADR, która precyzyjnie opisuje procedury i obowiązki związane z warunkami przewozu, a także załadunku i rozładunku oraz określa wymagania techniczne dotyczące pojazdów i przeszkolenia członków załogi.

Jednak oprócz właściwego postępowania wynikającego z przepisów prawa potrzebna jest też świadomość uczestników co do zagrożeń i ryzyka związanego z wykonywaniem tego rodzaju operacji transportowych oraz sposobów przeciwdziałania różnego rodzaju zagrożeniom; nie tylko podczas przewozu, ale również w czasie załadunku i rozładunku, a nawet w magazynach nadawcy i odbiorcy.